Οι περισσότερες συνταγές της παραδοσιακής μαγειρικής του χωριού μας, αλλά και όλης της γύρω περιοχής έχουν σαν βάση το αλεύρι. Πίτες και κουρκούτια ήταν τα πιο συνηθισμένα εδέσματα στο καθημερινό τραπέζι, γιατί δεν απαιτούσαν ακριβά υλικά, αλλά και επειδή ήταν πολύ χορταστικά. Παρ' όλα αυτά, δεν υστερούσαν καθόλου σε γευστικότητα ή νοστιμιά. Τα μεν κουρκούτια γίνοταν γρήγορα διότι δεν υπήρχε και πολύς χρόνος ανάμεσα σε γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες, οι δε πίτες μπορούσαν θαυμάσια να αποτελέσουν ολοκληρωμένο γεύμα καθ΄οδόν προς τα χωράφια.
Οι πίτες που παρασκευάζοταν στο χωριό συνήθως ήταν οι εξής: πρασόπιτα, πιτυρόπιτα, ανεβατή, τσιτσόπιτα, αρμόπιτα, τραχανόπιτα, ζυμαρόπιτα, μποντζόπιτα, καλαμποκόπιτα και κολοκυθόπιτα.
Με κορόμηλα ξινά φτιάχνοταν η ξινάδα. Τα κορόμηλα βράζονταν και ξαναβράζονταν, στράγγιζαν σε πετσέτες ή κανέστρες μέχρι να συγκεντρωθεί ο πολτός που αποτελούσε την ξινάδα. Διατηρούνταν όλη τη χρονιά σε μικρά κιούπια και δοχεία. Σ'ένα τόσο μεγάλο υψόμετρο όπου δεν ευδοκιμούν τα εσπεριδοειδή αντικαθιστούσε επάξια το λεμόνι. Αν τα κορόμηλα ήταν γλυκά με τον ίδιο τρόπο πετυχαίναν μια μαρμελάδα που είχε γλυκόξινη γεύση.
Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η τεχνική ξήρανσης και διατήρησης μανιταριών και καρπών. Τα μανιτάρια συλλέγοταν ως τα μέσα του φθινοπώρου. Τεμαχίζοταν και ξεραίνοταν σε αρμαθιές ή σε μεγάλα ταψιά στον ήλιο το καλοκαίρι και σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία το φθινόπωρο σε φούρνο, για πολλές ώρες. Κατόπιν περνούσαν απο κασταλαΐ. Το κασταλαΐ ήταν απλή, αλλά πολύ αποτελεσματική διαδικασία με σταχτόνερο, που εκτελούσε χρέη αντισηπτικού σκευάσματος. Έτσι δεν άφηνε να προσβληθούν απο σαράκι μανιτάρια και καρποί, οι οποίοι δεν υπήρχε δυνατότητα να διατηρηθούν διαφορετικά. Αυτή λοιπόν η τεχνική γινόταν ως εξής: σε βραστό νερό έριχναν καθαρή στάχτη, μόνον απο ξύλα, όχι χαρτιά κλπ, και αφήναν να καθίσει. Με τη βοήθεια ενός τρυπητού και μιας ψιλής σίτας (τουλουπάνι) στραγγιζόταν και σουρωνόταν το νερό. Σ'αυτό το νερό περνούσαν οι καρποί για λίγα δευτερόλεπτα μέχρι να βραχούν καλά. Αφού βγαίναν απο το κασταλαΐ στεγνώνοταν και πάλι, στον ήλιο ή σε φούρνο. Δαμάσκηνα, κορόμηλα, αχλάδια σε φέτες, κεράσια και μανιτάρια διατηρούταν με αυτό τον τρόπο όλη τη χρονιά.
Άλλα τρόφιμα που ξεραίνονταν ήταν διάφορα χόρτα, για να χρησιμεύσουν κυρίως ως γέμιση για πίτες τον χειμώνα. Τέτοια χόρτα ήταν: λάπατα, μαυρολάχανα, λουβουδιές και άλλα. Συλλέγονταν κατα την διάρκεια της εποχής τους, τεμαχίζονταν και ξεραίνονταν σε σκιερό μέρος. Αποθηκεύονταν σε καθαρά πάνινα σακουλάκια. Όταν χρειαζόταν να χρησιμοποιηθούν, συνήθως τον χειμώνα, ζεματίζονταν σε βραστό νερό, στραγγίζονταν και μαγειρεύονταν κανονικά.
Το υψηλό θρησκευτικό συναίσθημα που υπάρχει την περιοχή μας διακρίνεται σε πολλές καθημερινές δραστηριότητες όπως η παρασκευή ψωμιού ή μπουγάτσας και συγκεκριμένα το ροφτένιο και η λιψομπόγατσα. Το ροφτένιο ήταν ενα ειδικό ψωμί που γινόταν χωρίς μαγιά και χωρίς προζύμι. Στη θέση τους έμπαινε βασιλικός απο την ημέρα της γιορτής του Σταυρού, καθώς και ρεβύθι τριμμένο. Δεν ήταν εύκολο στην επιτυχία του και οι νοικοκυρές λέγαν πάντα πως γίνεται "με την ευλογία του Θεού και τον βασιλικό του Σταυρού". Η λιψομπόγατσα ήταν επίσης ένα ψωμί (μπουγάτσα) που ψηνόταν σε μπόντσα. Τη φτιάχναν το φθινόπωρο τον καιρό της σποράς. Το μεσημέρι μετά τον κάματο της ημέρας όταν καθόταν για φαγητό, η λιψομπόγατσα τεμαχίζοταν και μοιράζονταν σε συγχωριανούς σε διπλανά κτήματα, με ευχές για "καλή σπορά". Απο το ίδιο ζυμάρι φτιαχνόταν και μια μικρή κουλούρα, η οποία ράβονταν επάνω στον τρουβά που είχε μέσα τον σπόρο, σαν γούρι ή φυλαχτό.
Την ημέρα του πανυγηριού στις 2 Μαΐου οι επισκέπτες που μπαίναν στα σπίτια μας έπρεπε να μείνουν απαραιτήτως για φαγητό. Παραδοσιακά μαγειρευόταν και σερβιριζόταν σε μεγάλες ποσότητες πρώτα μια σούπα που λεγόταν τσορβάς, μετά αρνάκι με φρέσκα κρεμμυδάκια και τέλος σαραγλί και κουραμπιέδες. Όλο το γεύμα συνοδευόταν απο άφθονο σπιτικό κρασί.
Ο τσορβάς ήταν μια σούπα που γινόταν με τα "λιανώματα" δηλαδή τα μικρά κομμάτια του αρνιού, εντεράκια κυρίως, συχνά και η συκωταριά, καμμιά φορά και το κεφαλάκι. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της σούπας ήταν το λευκό της χρώμα. Δηλαδή απο τη συκωταριά χρησιμοποιούταν κυρίως τα λευκά μέρη, (πνεύμονα και γλυκάδια) και λιγότερο συκώτι και σπλήνα. Ήταν επίσης το πρώτο πιάτο σε γαμήλια γεύματα. Το αρνί με φρέσκα κρεμμυδάκια, απλό και πεντανόστιμο μαγειρευόταν με φρέσκο βούτυρο, κόκκινο πιπέρι και λίγα λάπατα.
Τελευταίοι σερβίροταν οι κουραμπιέδες που ήταν, όπως και το σαραγλί, απο τα λίγα γλυκά που συνηθιζόταν σε γιορτές, γάμους κλπ. Σερβιριζόταν με απλό τρόπο, χωρίς άχνη (μια πολυτέλεια που δεν γνωρίζαν τότε).
Οι λαγγίτες στο τηγάνι (θυμίζουν λουκουμάδες), πασπαλισμένες με ζάχαρη, είναι ενα γλυκό που το πηγαίνουν ακόμη και σήμερα στο χωριό, όταν επισκέπτονται μια λεχώνα. Οι λαγγίτες στην πλάκα θυμίζουν πολύ κρέπες. Ψήνονται σε ειδική πλάκα πάνω απο δυνατή φωτιά. Γίνονται γλυκές όταν σερβίρονται με ζάχαρη και καρύδια, ή αλμυρές όταν σερβίρονται με λάδι αλάτι και σκόρδο λιωμένο.
Μερικά απο τα φαγητά και τα ψωμιά που δεν συνηθίζονται πια είναι: ροφτένιο, λιψομπόγατσα, ροσνίτσα, ξινάδα, λαγγίτες, αρνί με φρέσκα κρεμμυδάκια, τσορβάς, τσακαμάκα, κάσια, πρασοζούμι, λαθήρι, πρασοτηγανιά, αγουρίδες με ρύζι, ζεματιστές πιπεριές με αγουρίδα, ρύζι με κορόμηλα, ρύζι με δαμάσκηνα, τσιγαρίδες, σουγλιμάδα, πρόβατο με πατάτες στη γάστρα, πέτουρα με κότα, βοδινό καπαμάς, συκωτάρες με πληγούρι ή τραχανά, σκορδάρι, λουβουδιές με κορόμηλα, κρεμμύδια ξερά ψητά σαλάτα, πληγούρι με ξινοτύρι ή τυρί, μανιτάρια με κρεμμύδια ξερά, πράσο με κεφτεδάκια χοιρινά, πατσάς παγωμένος, μπάτζιος με αυγά, ουρδοπάπαρα, μπακαλιάρος με ρύζι, γριβάδι πλακί και άλλα. Διάφορα κουρκούτια: με μπάτζιο, με μανιτάρια, με μπακαλιάρο, με πατάτες, με πιπεριές και μάσκινο.
Παρ'όλο που τα περιθώρια ήταν στενά ανάμεσα στην επιβίωση και την φαντασία, οι νοικοκυρές επινοούσαν πάντα νόστιμες συνταγές για να κάνουν πιο ενδιαφέρον το καθημερινό τραπέζι.
Κι αυτό είναι πράγματι εντυπωσιακό!
Ευχαριστώ πολύ τις γυναίκες του χωριού για την πολύτιμη βοήθειά τους στη συγκέντρωση των συνταγών.
Βαλεντίνα Μπούσιου
Συνταγές της Χρυσαυγής:
- Αρνάκι με φρέσκα κρεμμυδάκια
- Γριβάδι ψαρόσουπα
- Γριβάδι σκέτο (πλακί) στο φούρνο
- Κουρκούτι με μανιτάρια
- Κουρκούτι με μπάτζιο
- Κρεμμύδια ξηρά σαλάτα
- Λαγγίτες
- Μανιτάρια ξερά με κρεμμύδια
- Μπάτζιος με αυγά
- Μπάτζιος ψητός
- Ντομάτες τουρσί
- Ούρδα τηγανητή
- Πέτουρα με κότα
- Πιπεριές με αγουρίδες
- Πρασοζούμι
- Πρασοτηγανιά
- Ρύζι με δαμάσκηνα
- Σκορδάρι
- Τσιορβάς
